परिचय
भ्रष्टाचार म्हणजे एखाद्या प्रकारची गुन्हेगारी क्रिया किंवा बेईमानी होय. हे एखाद्या व्यक्तीद्वारे किंवा गटाद्वारे केलेल्या वाईट कृतीचा संदर्भ देते. सर्वात उल्लेखनीय म्हणजे ही कृती इतरांच्या हक्क आणि सुविधांशी तडजोड करते.
भ्रष्टाचार अनेक प्रकारे होऊ शकतो. बहुधा, प्राधिकरणातील लोक भ्रष्टाचारास बळी पडतात. भ्रष्टाचार नक्कीच लोभी आणि स्वार्थी वागण्याचे प्रतिबिंबित करतो.
भ्रष्टाचाराच्या पद्धती लाचखोरी
सर्वप्रथम, लाच म्हणजे भ्रष्टाचाराची सर्वात सामान्य पद्धत. लाचखोरीमध्ये वैयक्तिक लाभाच्या बदल्यात अनुकूलता आणि भेटवस्तूंचा अयोग्य वापर होतो. शिवाय, अनुकूलतेचे प्रकार विविध आहेत.
सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, अनुकूलतांमध्ये पैसे, भेटवस्तू, कंपनीचे शेअर्स, लैंगिक अनुकूलता, रोजगार, करमणूक आणि राजकीय फायदे समाविष्ट असतात. तसेच, वैयक्तिक फायदे देखील होऊ शकतात.
खंडणी
भ्रष्टाचाराची आणखी एक मोठी पद्धत म्हणजे खंडणी. याचा अर्थ बेकायदेशीरपणे मालमत्ता, पैसे किंवा सेवा प्राप्त करणे. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे ही प्राप्ती व्यक्ती किंवा संस्थांना सक्तीने भाग घेते. म्हणूनच, खंडणी हे ब्लॅकमेलसारखेच आहे.
कलम
कलम भ्रष्टाचाराचे जागतिक रूप आहे. सर्वात लक्ष देणारी गोष्ट म्हणजे त्याचा अर्थ वैयक्तिक फायद्यासाठी एखाद्या नेत्याच्या अधिकाराच्या बेकायदेशीर वापराचा संदर्भ आहे.
याव्यतिरिक्त, कलमचा एक लोकप्रिय मार्ग म्हणजे राजकारण्यांच्या फायद्यासाठी सार्वजनिक निधी चुकीचे दिशानिर्देश करणे.
पसंती आणि नातलगतावाद
पसंती आणि नातलगतावाद हा अजूनही वापरात असलेल्या भ्रष्टाचाराचा एक जुना प्रकार आहे. याचा अर्थ असा आहे की एखाद्या व्यक्तीने स्वत:च्या नातेवाईकांना आणि मित्रांना नोकरीसाठी अनुकूल करतात.
ही नक्कीच खूप अन्यायकारक पद्धत आहे. अश्याने अनेक पात्र उमेदवार नोकरी मिळविण्यात अपयशी ठरतात.
विवेकाचा दुरुपयोग
विवेकाचा दुरुपयोग ही भ्रष्टाचाराची आणखी एक पद्धत आहे. येथे, एखादी व्यक्ती एखाद्याच्या शक्ती आणि अधिकाराचा दुरुपयोग करते. एखाद्या गुन्हेगाराची केस अन्यायपूर्वक फेटाळून लावणारे न्यायाधीश त्याचे है एक उदाहरण असू शकतात.
भ्रष्टाचार रोखण्याचे मार्ग
वाढत्या भ्रष्टाचारावर नियंत्रण ठेवण्यासाठी काही विशिष्ट उपाय आहेत जसे
सरकारी नोकरीत चांगला पगार देणे
भ्रष्टाचार रोखण्याचा एक महत्त्वाचा मार्ग म्हणजे सरकारी नोकरीत चांगला पगार देणे. बर्‍याच सरकारी कर्मचार्‍यांना खूपच कमी पगार मिळतो. म्हणून, त्यांचा खर्च भागविण्यासाठी ते लाच घेतात.
तर, सरकारी कर्मचार्‍यांना जास्त पगार मिळायला हवा. यामुळे, जास्त पगार घेण्यामुळे त्यांच्या लाचखोरीत गुंतण्याचा संकल्प होईल.
कामगारांची संख्या वाढविणे
कामगारांची संख्या वाढविणे हा भ्रष्टाचाराला आळा घालण्याचा आणखी एक योग्य मार्ग असू शकतो. बर्‍याच सरकारी कार्यालयांमध्ये कामाचा ताण खूप जास्त असतो. यामुळे सरकारी कर्मचारी काम हळू हळू करतात.
परिणामी, हे कर्मचारी कामाच्या वेगवान कामगिरीच्या बदल्यात लाचखोरी करतात. म्हणूनच सरकारी कार्यालयांमध्ये अधिक कर्मचारी आणून लाच देण्याची ही संधी दूर करता येते.
कठोर कायदे
भ्रष्टाचार रोखण्यासाठी कठोर कायदे फार महत्वाचे आहेत. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, दोषी व्यक्तींना कठोर शिक्षा करणे आवश्यक आहे. शिवाय, कठोर कायद्यांची कार्यक्षम आणि द्रुत झाली पाहिजे.
कामाच्या ठिकाणी कॅमेरे लावणे
भ्रष्टाचार रोखण्यासाठी कामाच्या ठिकाणी कॅमेरे लावणे हा एक उत्तम मार्ग आहे. सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे, पकडण्याच्या भीतीने अनेक व्यक्ती भ्रष्टाचारास भाग घेण्यास टाळाटाळ करतात.
महागाई कमी असली पाहिजे
सरकारने महागाई कमी ठेवली पाहिजे. किंमती वाढल्यामुळे बर्‍याच लोकांना त्यांचे उत्पन्न खूपच कमी असल्याचे वाटते. यामुळे जनतेत भ्रष्टाचार वाढतो. व्यापारी त्यांच्या वस्तूंचा साठा जास्त किंमतीवर विकण्यासाठी किंमती वाढवतात.
निष्कर्ष
भारतात भ्रष्टाचार हा एक मुद्दा आहे जो केंद्र, राज्य आणि स्थानिक सरकारी संस्थांच्या अर्थव्यवस्थेवर विपरित परिणाम करतो. अर्थव्यवस्थेला केवळ नवीन उंची गाठण्यापासून रोखले आहे असे नाही, तर मोठ्या प्रमाणात भ्रष्टाचाराने देशाच्या विकासाला खीळ बसली आहे.
याचा सार थोडक्यात सांगायचे तर भ्रष्टाचार हा समाजाचा एक मोठा दुष्कर्म आहे. ही वाईट गोष्ट समाजातून लवकर दूर केली पाहिजे. भ्रष्टाचार हे एक विष आहे ज्याने आजकाल बर्‍याच लोकांच्या मनात प्रवेश केला आहे. आशा आहे की, सातत्याने राजकीय आणि सामाजिक प्रयत्नांनी आपण भ्रष्टाचारापासून मुक्त होऊ शकू.