प्रस्तावना:
आमच्या भारत देशामध्ये अन्य प्रकारचे पक्षी आढळतात. जसे कि चिमणी, पोपट, मैना, कोकीळ, घुबड, घार इ. या सर्व पक्ष्यांमध्ये मोर हा भारतात आढळणारा सर्वात सुंदर पक्षी आहे.
मोर हा पक्षी भारत देशाचा राष्ट्रीय पक्षी आहे. तसेच हा पक्षी भारतातील बहुतेक भागांमध्ये आढळून येतो. आमच्या भारतीय इतिहासात सुद्धा मोराला विशेष स्थान आहे.
मोराची शरीर संरचना
मोर हा दिसायला चमकदार हिरावत – निळ्या रंगाचे असतात. त्यांची लांब अशी सुंदर मान असते. मोराच्या पंखावर चंद्रासारखे ठिपके असतात.
ते ठिपके हिरव्या, निळ्या, पिवळ्या आणि सोनेरी रंगछटांचे असतात. मोराचे पाय लांब असतात आणि त्यांच्या डोक्यावर तुरा असतो. मोराची मान हि गडद निळ्या रंगाची असते.
मोराचे निवास स्थान
मोर शेतात, पहाडावर तसेच जास्त प्रमाणात वृक्ष असलेल्या ठिकाणी राहतात. ते नेहमी पाण्या जवळील जागा शोधतात. मोर मुख्यत: जमिनीवर विश्रांती करतात. काही मोर हे झाडांवर किंवा फांदींच्या शाखावर झोपतात.
त्यांचे पावसाळी हवामान हे आवडत हवामान आहे. मोरांची अन्य प्रकारच्या हवामान परिस्थिती मध्ये राहण्याची क्षमता असते. मोराचे वय हे २० – २५ वर्ष असते.
मोराचा आहार
मोर शेतातील पिकांना नुकसान होणाऱ्या कीटकांना खातात. त्यामुळे पिकांचे नुकसान होत नाही. म्हणून हा शेतकऱ्याचा मित्र सुद्धा मानला जातो.
मोराचे प्रकार आणि प्रजाती
मोरांचे मुख्य प्रकार से तीन प्रकारची प्रजाती आहेत. मोराची सगळ्यात सुंदर प्रजाती भारत देशामध्ये आढळून येते.
भारतीय मोर
मोराच्या असंख्य प्रजातीपैकी भारतीय मोर हि एक प्रजाती आहे. भारतीय मोर भारत, पाकिस्तान, नेपाल, बांगलादेश आणि श्रीलंका या देशात आढळून येतो.
ग्रीन मोर
ग्रीन मोर हि प्रजाती इंडोनेशिया मध्ये आदळून येते. हे मोर भारतीय मोरांसारखेच सुंदर दिसतात. ग्रीन मोर हे त्यांच्या नावानी नैसर्गिकरीत्या दिसून येतात. ग्रीन मोरांच्या वरच्या बाजूला निळ्या रंगाच्या पंखाऐवजी हिरव्या रंगाचे पंख असतात.
कांगो मोर
कांगो मोराला भारतीय आणि कांगो मोरापेक्षा लांब पिसारा नसतो. या मोराचा आकार छोटा असतो. कांगो मोर हा दिसायला आकर्षित दिसत नाही.
मोराच्या पंखांचा उपयोग
धार्मिक कार्यामध्ये सुद्धा मोरांचे पंख देखील वापरले जातात. प्राचीन काळात मोरांचे पंख हे काही विशिष्ट आजारांना बरे करण्यासाठी वापरले जात होते.
मोराचे नृत्य
मोर हा पक्षी वनांची शोभा वाढवतो. मोराच्या या सौंदर्यामुळे अनेक कवींनी आपल्या कवितेमध्ये त्याचे वर्णन केले आहे.
हिंदू धर्मात महत्त्व
पुरातन काळापासून मोर हा लोकप्रिय पक्षी आहे. मोर हा पक्षी देवी सरस्वतीचे वाहन आहे. तसेच भगवान कार्तिकेय आणि भगवान विष्णू यांचे वाहन सुद्धा आहे.
हिंदू धर्मामध्ये मोराचे महत्त्व अधिक आहे. भगवान श्रीकृष्णाच्या डोक्यावर मोराचे सुंदर पंख सुशोभित केले आहेत.
निष्कर्ष:
मोर या पक्ष्याची सुंदरता पाहून भारत सरकारने त्याला २६ जानेवारी, १९६३ साली भारताचा राष्ट्रीय पक्षी म्हणून घोषित केला. मोराने भूतकाळात अनेक कलाकारांना प्रेरित आणि आकर्षित केले आहे आणि अजूनही करत आहे.
